Preventie
De moderne geneeskunde begint meer en meer een preventieve geneeskunde te worden. Ook inzake borstkanker is hier de laatste jaren, met de ontdekking van het BRCA-gen, een shift gekomen naar preventie. Ondertussen zijn meerdere genen ontdekt alsook meerdere risicofactoren beschreven. Afhankelijk van beide kan een gepersonaliseerde screeningsstrategie gekozen worden. Het is daarom belangrijk om deze risico- en genetische factoren te begrijpen.
Diagnose
Ik kreeg de diagnose kanker... Deze website is een portaal die u en uw naasten zal helpen om persoonlijke informatie en antwoorden te vinden voor uw probleem.
Deze website moet een houvast en steun zijn voor patiënten op weg naar herstel en een beter leven.
Het "Diagnose" gedeelte van onze website is opgesteld in twee belangrijke delen. Ten eerste zorgen we in "Anatomie en Fysiologie" voor een basiskennis van de borst. In het tweede deel "Tumoren en aandoeningen" gaan we dieper in op alles wat met aandoeningen van de borst te maken heeft.
Verder wensen wij vrouwen te informeren die zich afvragen of zij wel een borstprobleem hebben, maar daarvoor nog niet onmiddellijk hun arts willen consulteren. Kennis en informatie kunnen dikwijls een onmiddellijke geruststelling betekenen indien de vrouw zelf in staat is het probleem te onderkennen en inziet dat hier geen specifieke behandeling voor noodzakelijk is. Anderzijds trachten we ook vrouwen te informeren bij wie wel degelijk een ernstig borstprobleem is vastgesteld, zoals bijvoorbeeld een kwaadaardige aandoening, en die goed voorbereid naar hun arts willen stappen.
Behandeling
Bij de behandeling van een borstkanker hoort meteen ook een keuze gemaakt te worden rondom de reconstructie. Er is geen fundamenteler doel van onze Stichting dan deze awareness bij de patiënten en oncologische chirurgen te brengen. Door vooraf een geïnformeerde beslissing te nemen, blazen we geen bruggen op voor een latere reconstructie zonder hierbij het oncologische aspect uit het oog te verliezen. Uiteraard primeert de overleving en zal de beslissing van de oncologische chirurg altijd voorgaan.
Op de pagina "Beslissen" staat alle informatie die u kan verwachten tijdens een eerste consultatie alvorens u de tumor laat verwijderen. Deze pagina is zeer uitgebreid en uw plastisch chirurg zal enkel die informatie vermelden die voor uw persoonlijke situatie toepasbaar is.
"Verwijderen van de tumor" vertelt het verhaal van de operatie zelf. Dit is de belangrijkste operatie want een goede wegname van de tumor is en blijft het belangrijkste. We leiden u door de verschillende vormen van wegname. Deze beslissing wordt vaak voor u genomen door een multidisciplinair team van oncologen, radiologen, pathologen, radiotherapeuten, borstverpleegkundigen, gynaecologen, oncologische chirurgen en plastische chirurgen.
In het deel "Borstreconstructie" staat alle informatie en illustratie van de verschillende soorten reconstructie met bijhorende stappen.
Revalidatie
Wie behandeld is voor kanker heeft vaak een lange periode nodig om te herstellen.
Kanker is een ingrijpende ziekte met een zware behandeling. Vaak kampen mensen nadien met psychosociale en/of lichamelijke problemen zoals stress, angst, extreme vermoeidheid, pijnlijke gewrichten, een verminderde conditie, lymfoedeem… Dit kan een grote invloed hebben op het algemeen welzijn.
Er zijn revalidatieprogramma’s die worden aangeboden door de meeste ziekenhuizen. We behandelen hier een aantal grote thema’s.
Quality of life
De levenskwaliteit is een belangrijke factor bij het omgaan met borstkanker. Daarom is het belangrijk om coping-mechanismen te vinden die werken, en die zullen van patiënt tot patiënt verschillen. Voor sommigen kan dat zijn: plezier vinden in activiteiten die zij voor de diagnose deden, tijd nemen om te genieten, vrijwilligerswerk doen, lichaamsbeweging... Van het grootste belang is dat studies hebben aangetoond dat het accepteren van de ziekte als een deel van iemands leven een sleutel is tot effectieve verwerking, evenals het focussen op mentale kracht om de patiënt in staat te stellen verder te gaan met het leven. In dit gedeelte behandelen we enkele onderwerpen die patiënten tijdens en na de behandeling ervaren en geven we informatie om deze aan te pakken.
Lymfoedeem en borstkanker
Lymfoedeem is een veelvoorkomend en soms onderschat probleem dat vele vrouwen treft na borstkanker. Dit probleem kan nochtans impact hebben op het dagelijks leven en de levenskwaliteit van de personen die erdoor getroffen worden.
Wat is lymfoedeem, hoe ontstaat het naar aanleiding van borstkanker, wat zijn de symptomen, wat zijn de risico factoren, en wat zijn de mogelijkheden teneinde het risico op lymfoedeem of opflakkeringen te verkleinen, dan wel lymfoedeem zelf te behandelen of de symptomen te verzachten?
In dit artikel kunnen jullie omtrent al deze aspecten alvast wat meer te weten komen.
Wat is lymfoedeem?
Lymfevaten lopen naast de bloedvaten. Hun functie bestaat erin afweer te creëren tegen indringers (bijvoorbeeld kanker), te zorgen voor de afwatering van afvalstoffen en voor het vettransport. In de lymfe worden stoffen opgenomen en afgevoerd die in de weefsels niet op hun plaats zijn: eiwitten, water, vreemde substanties die de weefsels zijn binnengedrongen zoals bacteriën, ontstekingscellen en kwaadaardige cellen.
Het lymfevocht wordt verzameld in een lymfevat en afgevoerd via grote collectoren tot het uiteindelijk uitmondt in de bloedbaan. Onderweg passeert het lymfevocht ook een aantal lymfeklieren. Deze staan in voor onze verdediging. Wanneer ziektekiemen ontdekt worden in het lymfevocht zullen de lymfeklieren reageren en antilichamen aanmaken om ons lichaam te verdedigen.
Zwelling kan ontstaan omdat de opname van het lymfevocht verstoord is. Maar ook omdat het transport verstoord is of omdat er plots een extra grote hoeveelheid aanmaak is van lymfevocht. Al deze factoren kunnen afzonderlijk voorkomen, maar ook samen. Het gaat om een verstoord evenwicht tussen de aanmaak en de afvoer van lymfe.
Lymfoedeem is een chronische aandoening die vaak progressief is en meestal sluipend begint. In een gevorderd stadium kan de ziekte gepaard gaan met een groot verlies van kwaliteit van leven. Vaak wordt de aandoening niet of (te) laat herkend. Hoe sneller deze wordt herkend, hoe sneller kan ingegrepen worden en hoe minder erg de gevolgen.
We spreken van lymfoedeem bij een volume verschil van 5% vergeleken met de niet-aangedane zijde.
Hoe ontstaat lymfoedeem naar aanleiding van borstkanker
Wanneer lymfoedeem zich ontwikkeld bij personen die worden behandeld voor borstkanker, is dit doorgaans het gevolg van het wegnemen van lymfeklieren of ten gevolge van radiotherapie van de borst en/of de onderarm. Operatie of radiotherapie kunnen op die manier schade toebrengen aan de lymfeklieren of de lymfevaten waarlangs het lymfevocht loopt. Op termijn kan de toevoer van lymfevocht het lymfestelsel onder druk zetten, met een opstapeling van vocht in het lichaamsweefsel tot gevolg.
Wanneer lymfoedeem ontstaat naar aanleiding van borstkanker, doet het zich voornamelijk voor in de arm en hand aan de behandelde zijde, hoewel het zich soms ook in de onderarm, borstkas, romp of rug kan voordoen.
Vermits de focus op het ogenblik van diagnose vaak ligt op het herstel van de patiënt en de behandeling van de borstkanker zelf, wordt het risico op lymfoedeem op dat ogenblik vaak niet aangegeven, dan wel door de patiënt niet altijd onthouden omwille van het overweldigend gevoel dat de diagnose van borstkanker met zich brengt. Soms verkrijgt de patiënt ook conflicterend advies (via verschillende bronnen) omtrent preventie en behandeling van lymfoedeem.
Feit is dat er nog heel wat onderzoek moet worden gedaan vooraleer we deze aandoening volledig begrijpen. Vandaag schatten experten dat 20 tot 30% van de patiënten lymfoedeem ontwikkelen na operatie en/of of radiotherapie ten gevolge van borstkanker. Hoewel het derhalve niet mogelijk is om met volle zekerheid te weten of je al dan niet lymfoedeem zal ontwikkelen na borstkanker, kan je wel leren wat de risicofactoren zijn, stappen ondernemen om dit risico te verminderen en symptomen in een vroeg stadium te herkennen waardoor behandeling makkelijker wordt. Het goede nieuws is dat vrouwen kunnen leren hoe ze met lymfoedeem moeten omgaan en een normaal leven kunnen leiden.
Wat zijn de symptomen
Net zoals bij borstkanker kan een vroegtijdige herkenning van lymfoedeem de gevolgen ervan aanzienlijk beperken. Vroegtijdige herkenning is echter vaak een uitdaging omdat de eerste symptomen vaak subtiel zijn. Nog voor er effectief zwelling ontstaat, kunnen patiënten vaak gevoelswijzigingen vaststellen in de ledematen, zoals een vermoeid of zwaar gevoel, pijn, tintelingen, beperkingen in beweging of huidafwijkingen. Ook kan knellende kledij of het feit dat juwelen, zoals ring of armband, moeilijk aan en uit te doen zijn, een indicatie zijn dat er een zekere zwelling is ontstaan die visueel niet altijd duidelijk waar te nemen is.
Vandaar is het goed steeds een geneesheer te consulteren wanneer één van deze symptomen zich voordoet, zelfs als deze symptomen vanzelf weer weggaan of slechts periodiek optreden.
Diagnose
De diagnose kan gesteld worden op grond van een vragenlijst die peilt naar voorafgaande ingrepen, behandelingen, levensgewoonten, algemeen functioneren, door lichamelijk onderzoek met palpatie en volumemeting van het lidmaat of door lymfoscintigrafie, een onderzoek met kortstondige radioactieve contrastvloeistof met als doel een functionele oppuntstelling van de graad van lymfoedeem te kunnen vaststellen.
Risicofactoren
Indien je een operatie hebt ondergaan aan de lymfeklieren (weghalen van één of meerdere lymfeklieren) of radiotherapie, heb je een risico op het ontwikkelen van lymfoedeem. Hoe groot dit risico is, hangt van een een aantal factoren af en kan niet met zekerheid worden bepaald. Zelfs iemand met een op het eerste zicht ‘laag’ riscio kan toch lymfoedeem ontwikkelen.
Onderzoek suggerereert dat er een zekere relatie bestaat tussen het aantal lymfeklieren dat werd verwijderd en het risico op het ontwikkelen van lymfoedeem, en dat dit risico met name toeneemt wanneer een groter aantal lymfeklieren werd verwijderd. Dit zou tevens het geval zijn naarmate een groter gebied van de borst of onderarm werd bestraald via radiotherapie.
Wat borstreconstructie betreft, toonden recente studies geen relatie tussen de borstreconstructie op zich en het risico op lymfoedeem. Zo zou een borstreconstructie het risico op lymfoedeem op zich niet verhogen, maar wel is het zo dat telkens er een inflamatoire reactie is, wat zich kan voordoen bij elk type operatie, er een risico bestaat dat vocht zich opstapelt en tot lymfoedeem leidt (zie verder).
Ook is het zo dat personen die aan overgewicht lijden of obees zijn meer risico lopen op het ontwikkelen van lymfoedeem na behandeling voor borstkanker. De pompfunctie van de spieren ondersteunt de afvloei van het lymfevocht. Wanneer men beweegt, wordt deze afvloei gestimuleerd. Bij mensen met overgewicht wordt bewegen moeilijker en kan de spierpomp minder zijn werk doen. Bovendien zorgt de opstapeling van vetweefsel voor compressie op de lymfevaten waardoor het lymfetransport verstoord kan worden.
Ook kan een infectie of verwonding aan de arm, hand of het bovenlichaam aan de zijde waar de behandeling voor borstkanker zich heeft voorgedaan, leiden tot een inflammatoire reactie van het lichaamsweefsel, waardoor er een hogere toevoer van bloed naar die gebieden ontstaat en derhalve ook meer vocht toevoer. Indien het lymfatisch systeem is aangetast en het deze hoeveelheid vocht niet kan verwerken, kan lymfoedeem ontstaan.
Vaak wordt ook de vraag gesteld of het vliegtuig nemen op zich het risico op lymfoedeem verhoogt ten gevolge van luchtdrukverschillen die zich voordoen. Daaromtrent zijn verschillende gangbare opinies, maar wel is het zo dat door het lange stilzitten bepaalde ledematen, waaronder voornamelijk de armen en benen, kunnen gaan zwellen, waardoor het aangewezen kan zijn een compressiemouw of – kous te dragen. Overleg dit in iederen geval met de behandelend geneesheer.
Wat kan je doen ter preventie?
Eerst en vooral is het belangrijk om voor en na de operatie, en op regelmatige tijdstippen erna, de omvang van beide armen te meten. Hoewel lymfoedeem ook andere delen van het lichaam kan aantasten, komt het vaker voor in de arm en hand aan dezelfde zijde als de borstkanker. Vraag raad aan je kinensist of verpleegkundige hoe je dit het beste kan doen. Men neemt als regel voor lymfoedeem een toename van de omvang van 5%.
Ook is beweging heel belangrijk. Beweging stimuleert de afvoer van lymfevocht. Wel dienen aanhoudende zware bewegingen te worden vermeden. Vandaar is het aan te raden om, onder begeleiding, een oefenprogramma te volgen waarbij de inspanning gradueel wordt opgedreven en de armen en het bovenlichaam worden verstevigd. Ook wandelen, zwemmen en yoga worden aanbevolen.
Het wordt ook aangeraden de huid te beschermen tegen allerlei invloeden, zoals kleine huidkloven door koude, insectenbeten, splinters, of meer ernstige verwondingen, die er allen kunnen toe leiden dat bacteriën zich in het lichaamsweefsel nestelen. De eerste tekenen van infectie zijn roodheid, zwelling, warmte en een plaatselijk kloppend gevoel. In het geval van kwetsuur is het aangewezen om de wonde grondig te ontsmetten en af te dekken met een pleister. Ook kan een neutrale bodylotion of handcrème worden gebruikt om de huid soepel te houden en kloven te voorkomen. Ook een zonnecrème met hoge beschermingsfactor wordt aangeraden teneinde blaren door verbranding te vermijden. Ook zeepvrije producten zijn aangewezen. Zeep droogt de huid uit waardoor de kans op kleine kloofjes weer groter wordt.
Ook dienen extreme temperaturen te worden vermeden. Door extreme warmte en koude ontstaat er een verhoogde bloedtoevoer, en dus meer lymfeproductie. Hete waterbaden, infraroodcabines, felle zon en sauna dienen te worden vermeden.
Overgewicht is een risicofactor voor lymfoedeem, zoals reeds aangegeven. Indien nodig kan een dieet programma nuttig zijn onder begeleiding van een nutritionist.
Behandeling
Het is belangrijk te onderstrepen dat lymfoedeem een chronisch gegeven is. Het kan behandeld worden maar niet genezen. Zorg zal daarom hoofdzakelijk gericht zijn op het verminderen van lymfoedeem en de gevolgen ervan. Aan de ene zijde van het spectrum heb je die patiënten die mildere symptomen ervaren die occasioneel opflakkeren en slechts periodieke behandeling vereisen, aan de andere zijde heb je die patiënen met meer ernstige en persistente symptomen die permanente behandeling vereisen. Tijdens de consultatie gaat uw arts samen met u op zoek naar de meest efficiënte manier van behandelen.
Klinisch kunnen er twee vormen van lymfoedeem worden vastgesteld: ‘pitting’ oedeem (oedeem waar je nog een putje in kan duwen) en ‘non-pitting’ oedeem (waar dit niet meer kan). Afhankelijk van het soort lymfoedeem is de behandeling iets anders. De behandeling bij ‘pitting’ lymfoedeem bestaat uit een ontstuwingsfase en onderhoudsfase, terwijl bij ‘non-pitting’ lymfoedeem er geen ontstuwingsfase meer mogelijk is.
Tijdens de ontstuwingsfase bestaat de behandeling voornamelijk in huidverzorging, zwachtelen, oefeningen, manuele lymfedrainage en het verder in acht nemen van de preventieve maatregelen. Deze ontstuwingsfase duurt zolang er nog volumevermindering mogelijk is.
De onderhoudsfase heeft tot doel het lymfoedeem stabiel te houden. De onderhoudsfase duurt vaak levenslang. Vaak bestaat de behandeling in het dragen van een therapeutische compressiemouw en oefeningen, naast huidverzorging, preventieve maatregelen en manuele lymfedrainage.
Daarnaast zijn een aantal operatieve ingrepen mogelijk, zoals reconstructieve operaties (lymfekliertransplantatie en lymfo-veneuze shunt) en liposuctie die een zeker herstel dan wel verbetering van de lymfatische circulatie tot gevolg kunnen hebben. De behandelend arts kan hieromtrent meer informatie bezorgen.
Beautiful After Breast Cancer organiseert regelmatig info-sessies omtrent lymfoedeem waarbij al deze aspecten aan bod komen en bijkomende vragen kunnen worden gesteld, dit niet alleen voor borstkanker patiënten maar voor eenieder die met lymfoedeem wordt geconfronteerd.